J. Andruchowicz, Emilia Potocka, Józefina Wejnert, Maria Szymanowska: Piano Works
Maria Gabryś-Heyke – piano
Chopin University Press 2023, TT: 50’50”

Płytę z fortepianowymi utworami XIX-wiecznych kompozytorek dostałem w wigilię tegorocznego Dnia Kobiet. Odebrałem to jako palące zaproszenie do przesłuchania. Co prawda, czułem pokusę odłożenia jej na kilka dni, ale doświadczenie podpowiadało, że z kobietami lepiej nie zadzierać. Płyta trafiła więc do odtwarzacza. Nie żałuję. To nie tylko dobre nagranie, ale i interesujący głos w przywracaniu pamięci o trudnych czasach, w których przyszło żyć kobietom komponującym muzykę. 

Maria Gabryś-Heyke wybrała na swoją najnowsza płytę Piano Works klawiszowe kompozycje Marii Szymanowskiej oraz trzech uczennic Józefa Elsnera: nieznanej z imienia panny Andruchowicz, Emilii Potockiej i Józefiny Wejnert. Wszystkie działały na początku XIX wieku, ale tylko Marii Szymanowskiej udało się zdobyć jako taki rozgłos. Nic dziwnego, łamała konwenanse i starała się być niezależna. W efekcie zaistniała nie tylko jako kompozytorka, ale także jako koncertująca pianistka, zyskując sławę w Europie i w Rosji. 

Kompozycje, które wyszły spod pióra czwórki pań nie są jakoś radykalnie odkrywcze. Nic dziwnego, kobiety nie miały wówczas powszechnego dostępu do edukacji muzycznej. Te obdarzone większym talentem i umiejętnościami w zasadzie nie występowały publicznie. Ich życie koncertowe ograniczało się do popisów na łonie rodziny lub podczas spotkań towarzyskich. 

Nieco łatwiejszy dostęp do edukacji miały kobiety z wyższych sfer, majętne lub pochodzące z muzycznych rodzin. Takim przykładem są J. Andruchowicz, Emilia Potocka i Józefina Wejnert. Były uczennicami Józefa Elsnera. Podejmowały co prawda próby kompozytorskie, ale nie zdobyły rozgłosu. Dzięki nauczycielowi ich pamięć zachowała się do naszych czasów. Elsner wydawał miesięcznik Wybór pięknych dzieł muzycznych i pieśni polskich. Łącznie ukazały się dwadzieścia cztery numery pisma. To właśnie w tym periodyku wydrukowano kompozycje pań. 

Znacznie dojrzalszy styl reprezentują utwory Marii Szymanowskiej. Była najważniejszą polską pianistką i kompozytorką czasów przedchopinowskich. W jej twórczość skrystalizował się styl wczesnoromantyczny, który jednocześnie wpisywał się w coraz popularniejszy w Europie nurt wirtuozowski. 

Piano Works jest kroniką obecności kobiet w życiu muzycznym pierwszej połowy XIX wieku. Maria Gabryś-Heyke z klasą i smakiem przywróciła pamięć o twórczości zapomnianej. Prostota, elegancja i delikatność tej interpretacji mieszają się z radością i wzruszeniem, wesołością i zadumą – dobrymi emocjami, których nigdy za wiele. 

Robert Majewski © 2023