Charles-Joseph van Helmont: Leçons de Ténèbres
Scherzi Musicali, Nicolas Achten – organ, direction
Ricercar, Outhere Music 2023, RIC454, TT: 71’25”

Van Helmont urodził się w Brukseli w 1715 roku. Jego edukacja muzyczna rozpoczęła się od śpiewania w chórze w kolegiacie St Michel et Ste Gudule w Brukseli, gdzie potem jako osiemnastolatek został organistą. Od 1737 roku prowadził chór w Notre Dame de la Chapelle, a kiedy Joseph Hector Fiocco zmarł w 1741 roku, zastąpił go na stanowisku dyrektora muzycznego w St Gudule. Funkcję tę pełnił do 1777 r., kiedy to ustąpił ze stanowiska na rzecz swojego syna, Adriena Józefa. 

Zachowany dorobek Van Helmonta jest dość obszerny: biblioteka Konserwatorium Brukselskiego przechowuje około 525 rękopisów, głównie dzieł sakralnych, tworzonych przez kompozytora przez ponad czterdzieści lat. Prawie nic z tego dorobku nie jest dostępna na płytach. Prezentowane nagranie zawiera więc jedynie fragment dorobku Van Helmonta. 

Leçons de Ténèbres (ciemne jutrznie) to utwór związanych z Wielkim Tygodniem. Jest muzyczną oprawą biblijnych lamentacji Jeremiasza. Lamentacje zostały pierwotnie napisane przez proroka Jeremiasza, aby wyrazić smutek z powodu zniszczenia Jerozolimy i jej świątyni przez Babilończyków. Prorok nie ukrywa w nich faktu, że było to karą odwrócenia się ludzi od Boga. Dlatego też, kiedy kościół chrześcijański używał lamentacji, aby wyrazić żal z powodu męki i śmierci Jezusa. Każda część zakończona była zwrotem: „Jerozolimo, Jerozolimo, nawróć się do Pana Boga swego”. Lamentacje są częścią Jutrzni Wielkiego Czwartku, Wielkiego Piątku i Wielkiej Soboty (triduum paschalne). Pierwotnie śpiewano je na modłę chorałową. Od XV wieku kompozytorzy zaczęli tworzyć oprawiać tekst muzyka polifoniczną. 

W 1737 van Helmont skomponował komplet dziewięciu Leçons; były one przeznaczone do występów w Notre Dame de la Chapelle, gdzie miał do dyspozycji bardzo niewielki aparat wykonawczy. Wszystkie te kompozycje przeznaczone są na sopran i basso continuo. 

Leçons van Helmonta napisane zostały w tradycji francuskiej, ale pod kilkoma względami różnią się od pierwowzorów – są znacznie bardziej udramatyzowane. 

Nagranie dokonane przez Scherzi Musicali jest świetne. Śpiewacy i instrumentaliści podkreślają dramatyczny charakter kompozycji, m.in. mocnymi kontrastami dynamicznymi, podkreślaniem pojedynczych słów i fraz oraz stosunkowo szybkim tempem. Śpiewaczki Wei-Lian Huang, Griet De Geyter i Déborah Cachet mają różne głosy, ale wszystkie doskonale pasują do tych utworów. Szef zespołu, Nicolas Achten, realizuje na basso continuo na dużych organach, co dodatkowo wzmacnia wrażenia. 

Reasumując: płyta jest znaczącym wkładem fonograficznym w nagarnia związane z okresem Wielkiego Postu i zaostrza apetyt na kolejne dzieła van Helmonta. Miejmy nadzieję, że wkrótce usłyszymy kolejne, i to w takiej samej jakości, jaką oferują tutaj Scherzi Musicali. 

Robert Majewski © 2023