Lassus: Penitential Psalms
Cappella Amsterdam, Daniel Reuss – conductor
Pentatone 2025, PTC 5187 066, 2CD, TT: 123’13”

Modlitwa siedmioma psalmami pokutnymi znana była od pierwszych wieków chrześcijaństwa. Już w czasach św. Augustyna (IV/V wiek) zalecano odmawianie ich w okresie pokuty i żałoby. Modlitwa polega na kontemplacji psalmów: 6, 32, 38, 51, 102, 130 i 143. 

Te teksty były (i pewnie nadal są) inspiracją dla wielu kompozytorów. Do najbardziej znanych zaliczyć można utwory Alfreda Schnittkego i Orlanda di Lassa. Obie kompozycje wzorcowo nagrała Cappella Amsterdam pod dyrekcją Daniela Reussa. Oba albumy ukazały się staraniem Pentatone. Schnittke ujrzał światło dzienne we wrześniu 2022 roku, a Lassus w lutym 2025. 

Do Siedmiu Psalmów Dawidowych Lassus wykorzystał tekst w języku łacińskim. Muzycznie zakorzenione są w renesansie. Około roku 1559 skomponowanie ich zlecił Orlandowi di Lasso książę Bawarii Albrechta V. Zostały one wydane w czterech dużych rozmiarów księgach chóralnych. Każdy z siedmiu psalmów, które od czasów starożytności uważano za spójną całość, jest powiązany z jednym z siedmiu grzechów głównych: pierwszy skierowany jest przeciwko pysze, drugi przeciwko chciwości i skąpstwu, po nim następują psalmy przeciwko nieumiarkowaniu, pożądaniu, zazdrości, lenistwu, gniewowi i próżności. Monachijski malarz, Hans Mielich, zilustrował utwory Lassusa odpowiednimi obrazami zaczerpniętymi ze scen biblijnych lub historycznych. Z kolei humanista, Samuel Quiccheberg, który pracował na dworze Albrecht V, napisał objaśnienia do tych wizerunków. 

Kompletny, czterotomowy rękopis przechowywany jest obecnie w Bawarskiej Bibliotece Państwowej i stanowi jeden z największych jej skarbów. Można go znaleźć w internecie, korzystając z kodów QR zamieszczonych w książeczce dołączonej do omawianej płyty. 

Dwór Albrechta V zdawał sobie sprawę z ogromnej wartości tych rękopisów. Albrecht prawdopodobnie pokazywał je tylko wybranej grupie gości. 
Wykonywanie ich możliwe było tylko na dworze księcia Bawarii; była to musica reservata (muzyka zarezerwowana). Dopiero w 1584 roku, dwadzieścia pięć lat po powstaniu Psalmów i pięć lat po śmierci księcia, Lassusowi pozwolono opublikować je “na zewnątrz”. 

Psalmy pokutne są stosunkowo długimi tekstami, których opracowanie muzyczne i formalne wymaga starannego podejścia. Lassus ustrukturyzował swój utwór w oparciu o wersety psalmów, powracając do dawnego modelu liturgicznego monodycznej melorecytacji psalmów, a następnie przenosząc je do polifonii. Jak ważne było dla niego ścisłe przestrzeganie liturgii, o tym świadczy również i to, że każdy psalm kończy się słowami Gloria Patri (Chwała Ojcu…) i Sicut erat in principio (Jak było na początku…), co jest zwyczajem liturgicznym. W szóstym psalmie pokutnym, De profundis clamavi ad te, Domine (Z głębokości wołam do Ciebie, Panie), idzie jeszcze dalej, stosując monodię jako cantus firmus. 

Struktura całego cyklu opiera się też na innym pomyśle: siedem psalmów skomponowano w pierwszych siedmiu trybach kościelnych. Pierwszy psalm jest w skali doryckiej, drugi w skali eolskiej, a kolejne w skalach frygijskiej, jońskiej, lidyjskiej i hipolidyjskiej. Siódmy psalm jest w stylu miksolidyjskim. W ten sposób powstaje spójność tonalna prawie wszystkich skala kościelnych. Brakuje jedynie ósmego modusu hypomiksolidyjskiego. Jest on zarezerwowany dla obszernego motetu, opartego na psalmach 148 i 150, który w następuje po siedmiu Psalmach Pokutnych jako hymn pochwalny dla Boga. Został on pominięty w nagraniu tej płyty. Dodać należy, że Reuss skorzystał z historycznie potwierdzonej praktyki i dwa psalmy (piąty i siódmy) przetransponował o kwartę niżej. 

Cappella Amsterdam to jeden z najlepszych chórów na świecie. Wyróżnia się wyrównanym brzmieniem o niezwykłej urodzie. Zarówno na wcześniejszych płytach jak i na tej ich śpiew jest tyleż ekspresyjny co pobudzający wyobraźnię słuchacza. Dbałość Cappelli Amsterdam o interpretacyjne szczegóły, inspiruje do głębokiego przeżywania tych tekstów. Ten album jest dziełem sztuki wykonawczej. Jedno z najlepszych wykonań, jakie słyszałem. 

Robert Majewski © 2025 

Płyty można posłuchać na Apple Music.