Arvo Pärt: And I Heard A Voice
Vox Clamantis, Jaan-Eik Tulve – direction
ECM Records 2025, ECM New Series 2780, TT: 44’00”

Na ostatniej stronie książeczki do tego wydania znajdziemy poruszającą fotografię. Chór Vox Clamantis ustawiony jest na schodach: w tle stoją Arvo Pärt i jego żona Nora, a na przedzie – jeden z chórzystów trzyma na rękach dziecko. W obliczu minionych 19 września 2025 r. 90. urodzin kompozytora, ten obraz wydaje się symboliczny – bo w twórczości Pärta temat nadziei i nowych początków powraca jak refren. 

Ten motyw wypełnia również repertuar albumu. W Sieben Magnificat-Antiphonen wyraża się oczekiwanie na przyjście Chrystusa; w Nunc dimittis – radość Symeona, który ujrzał Zbawiciela; O Holy Father Nicholas to modlitwa odśpiewana w nowo wzniesionym kościele w strefie Ground Zero, miejscu boleśnie naznaczonym historią. Ale obok nadziei obecne jest też wezwanie, by – jak zauważa Kristina Kōrver w swoich komentarzach – „spoglądać na wszystko w perspektywie końca”. Słyszymy je w słowach Symeona, a jeszcze wyraźniej w Apokalipsie, której fragment zamyka program w utworze And I heard a voice. 

Album otwiera Nunc dimittis z 2001 roku, utwór zbudowany na charakterystycznej technice tintinnabuli. Jeden głos prowadzi triadę, drugi tworzy diatoniczne klastery, przypominając brzmienie dzwonów. Tu jednak współbrzmienia są zaskakująco dysonansowe, budując aurę napięcia i oczekiwania. Vox Clamantis prowadzi narrację z ogromnym wyczuciem: przy słowie „lumen” muzyka rozbłyska pełnym światłem, które cichnie dopiero przy końcu wersetu. Subtelne crescenda nadają dramatyzmu, a finalne „Gloria patri” przybiera formę niemal konfesyjnej, półszeptanej modlitwy, powoli zanikającej w ciszy. 

O Holy Father Nicholas powstało z myślą o nowym Kościele św. Mikołaja i Narodowym Sanktuarium, wzniesionym na miejscu zniszczonego podczas ataków 11 września budynku. Pärt wybrał tekst w języku angielskim z liturgii prawosławnej. Po wstępie utrzymanym w bardziej tradycyjnej polifonii, kolejne modlitwy wstawiennicze rozwijają się w postaci nakładających się głosów, wchodzących w różnym rytmie i tempie. Efekt przypomina dźwiękową mozaikę, która w interpretacji Vox Clamantis nabiera niezwykłej siły i przejrzystości. 

Cykl Sieben Magnificat-Antiphonen obejmuje siedem krótkich antyfon adwentowych. Każda z nich odsłania inną stronę teologicznej tożsamości Chrystusa, a Pärt różnicuje je pod względem muzycznym. W O Weisheit chór obejmuje skalę w całości, by zilustrować mądrość obejmującą świat; w O Adonai majestatyczny ruch akordów prowadzi Mojżesza na górze Synaj; O Spross aus Isais Wurzel pełne jest ostrych dysonansów, ukazujących nowy pęd życia; O Schluessel Davids operuje blokami dźwiękowymi, które oddają moc i pragnienie wybawienia; a O Immanuel zamyka cykl w tonie pełnym dostojeństwa i nadziei, echo pierwszej antyfony wybrzmiewa tu wyraźnie. Zdumiewa, z jaką precyzją Vox Clamantis przechodzi od jednej miniatury do drugiej, płynnie zmieniając barwę i nastrój. 

Für Jan van Eyck Pärt stworzył w 2019 roku z okazji odsłonięcia odnowionego ołtarza Adoracji Baranka Mistycznego w Gandawie. Tekst Agnus Dei nawiązuje do wcześniejszego Berliner Messe, ale tym razem kompozytor poszerzył go w duchu kontemplacji. Utwór zaczyna się swobodnym, jakby improwizowanym solo organowym, po którym chór dołącza z wyrafinowaną delikatnością. Całość pozostaje w sferze intymnego pianissimo, a jej finał przynosi atmosferę pokory i głębokiej zadumy. 

Kleine Litanei, napisana w 2015 roku na ponowne otwarcie wiedeńskiej kaplicy św. Wergiliusza, korzysta z tekstu ułożonego przez samego Pärta. Powtarzające się formuły słowne splatają się tu z oszczędnie wprowadzanymi dysonansami i stopniowym wzrostem natężenia, co tworzy efekt jednocześnie modlitewny i pełen żaru. 

Zamykający album utwór And I heard a voice jest najbardziej eschatologiczny. Tekst z Apokalipsy Pärt tym razem ujął w języku estońskim, korzystając z tłumaczenia, w którym fraza „odpocząć od trudów” została oddana jako „odetchnąć od trudów”. Jak zauważył kompozytor, wywołuje to wrażenie, że umarli nadal „łapią oddech”, wciąż obecni wśród żywych – jak znak życia wiecznego. Muzyka oddaje ów rytm oddechu, a utwór balansuje pomiędzy błogosławieństwem a kołysanką. Vox Clamantis wykonuje go z taką świadomością, że nawet najbardziej uspokajające frazy zyskują wewnętrzny ruch i napięcie, nie pozwalając muzyce zgasnąć. 

Całość, prowadzona przez dyrygenta Jaan-Eika Tulve, stanowi niezwykle przemyślany i głęboko przejmujący hołd. Wydawnictwo ECM uchwyciło to brzmienie w akustyce katedry w Haapsalu, nadając nagraniu aurę intymności i sacrum. Trudno wyobrazić sobie bardziej godny prezent na dziewięćdziesiąte urodziny Arvo Pärta. 

Robert Majewski © 2025 

Albumu można posłuchać w serwisie Apple Music.